SOCJALIZACJA I UCZESTNICTWO SPOŁECZNE – STUDIUM Z POGRANICZA POLSKO-CZESKIEGO
DOI:
https://doi.org/10.34813/22coll2023Słowa kluczowe:
socjalizacja, uczestnictwo społeczne, dziecko, pograniczeAbstrakt
Podjęte rozważania i analizy prowadzę z perspektywy koncepcji strukturacji i restrukturacji doświadczenia Marii Tyszkowej, z perspektywy podmiotowej wizji dziecka obecnej w pedagogice, pamięci dzieciństwa i socjalizacji Marii Szczepskiej-Pustkowskiej, koncepcji socjalizacji i uczestnictwa społecznego Jerzego Modrzewskiego. Poprzez własny kontekst empiryczny – wyniki badań dotyczące zadań rozwo- jowych młodzieży i społecznych warunków edukacji (sondaż) oraz badania pamięci dzieciństwa i socja- lizacji osób dorosłych (wywiad indywidualny pogłębiony) – ukazuję obraz procesu socjalizacji i uczestnictwa społecznego na pograniczu polsko-czeskim.
Uzyskane wyniki badań jakościowych wskazują na trzy kluczowe obszary pamięci dzieciństwa i socjalizacji: doświadczenia odnoszące się do dzieciństwa, rodziny; doświadczenia kształtowania osobowości; podejścia do innych ludzi. Wyniki badań ilościowych i jakościowych świadczą o tym, że oddziaływania socjalizacyjne (socjalizacja pierwotna w dzieciństwie oraz socjalizacja wtórna) doprowadziły do ukształtowania się w adaptacyjnym typie uczestnictwa puli cech osobowych, kompetencji umożliwiających młodym ludziom podjęcie specjalizującego typu uczestnictwa społecznego i przejście do kolejnego (następnego) typu uczestnictwa społecznego. Przywołane wyniki badań ujawniły typową, standardową sekwencję faz socjalizacji, która formuje proces uczestnictwa społecznego.
Zaprezentowane w artykule ujęcie problemu i wyniki przeprowadzonych badań stanowią bardziej przestrzeń do stawiania pytań niż formułowania odpowiedzi. Uzyskane wyniki, można potraktować jako przyczynek do dalszych badań na większej próbie, także badań porównawczych w innych regionach Polski, w centrach i na pograniczach.
Bibliografia
Albański, Ł. (2017). Socjologia dzieciństwa: dyskusja nad pozycją dziecka w socjologii. Stu- dia Edukacyjne, 46, 73–88.
Babiński, G. (1997). Pogranicze polsko-ukraińskie. Etniczność, zróżnicowanie religijne, toż- samość. Zakład Wydawniczy „Nomos".
Bazielich, B. (red.). (1995). Śląsk – etniczno-kulturowa wspólnota i różnorodność. Wydaw- nictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Berger, P. L., Luckmann, T. (1983). Społeczne tworzenie rzeczywistości. Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bińczycka, J., Smolińska-Theiss, B. (red.). (2005). Wymiary dzieciństwa. Problemy dziecka i dzieciństwa w zmieniającym się społeczeństwie. Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
Borucka, A. (2011). Koncepcja resilience. Podstawowe założenia i nurty badań. W: W. Junik (red.), Resilience. Teoria – Badania Praktyka (s. 11–28). Wydawnictwo Edukacyjne PARPA- MEDIA.
Brzezińska, A. (2006). Dzieciństwo i dorastanie: korzenie tożsamości osobistej i społecznej. W: A. W. Brzezińska, A. Hulewska, I. Słomska (red.), Edukacja regionalna (s. 47–77). Wydawnictwo Naukowe PWN.
Chlebowczyk, J. (1983). O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we wschodniej Europie środkowej w dobie kapitalizmu (od schyłku XVIII do początków XX wieku). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Egzamin maturalny 2017 w województwie śląskim. Wyniki egzaminu w powiatach i gminach. (2017, lipiec) Okręgowa Komisja Egzaminacyjna w Jaworznie. Pobrane z: http://oke.ja- worzno.pl/wyniki/matura/2017_matura_powiaty_gminy.pdf
Erikson, E.H. (1994). Identity and the Life Cycle. W. W. Norton & Company.
Euroregiony pogranicza polsko-czeskiego. Euroregiony polsko-českého pohraničí. (2014).Stowarzyszenie Rozwoju i Współpracy Regionalnej Olza.
Frankfort-Nachmias, Ch., Nachmias, D. (2001). Metody badawcze w naukach społecznych. Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Gajdzica, A. (2013). Portret zbiorowy nauczycieli aktywnych – między zaangażowaniem a oporem wobec zmian. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Golka, M. (1997). Oblicza wielokulturowości. W: M. Kempny, A. Kapciak i M. Łodziński (red.), U progu wielokulturowości. Oficyna Naukowa.
Gołdyka, L. (2016). Uwagi o efekcie pogranicza. W: J. Miluska, Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań (s. 15–30). Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego „Minerwa”.
Gottlieb, A. (2018). The New Childhood Studies: Reflections on Some Recent Collabora- tions between Anthropologists and Psychologists. AnthropoChildren, 8, 2–21. http://doi.org/10.25518/2034-8517.3162
Havighurst, R.J. (1981). Developmental Tasks and Education. Longman.
Hruzd-Matuszczyk, A. (2012). Małżeństwa mieszane na Śląsku Cieszyńskim – problem wyboru: kompromis czy wykluczenie? W: T. Lewowicki, A. Szczurek-Boruta, J. Suchodol- ska (red.), Pedagogika międzykulturowa wobec wykluczenia społecznego i edukacyjnego (s. 251–267). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Jasiński, Z., Lewowicki, T., Nikitorowicz, J. (red.). (1998). Potencjał społeczno-kulturowy polskich pograniczy. Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Jezierski, K. (2020). Specyfika rozwojowa struktury pamięci dzieciństwa w biegu dorosłego życia – wyniki badań narracyjnych. Psychologia Rozwojowa, 25(4), 63–76. http://doi.org/10.4467/20843879PR.20.027.13435
Kadłubiec, D. (1995). Pogranicze jako problem badań etnokulturowych. W: R. Mrózek (red.), Kultura, język, edukacja. T. 1. (s. 259–265). Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Kielar-Turska, M. (2000). Rozwój człowieka w pełnym cyklu życia. W: J. Strelau (red.), Psycho-
logia. Podręcznik akademicki. T. 2. (s. 285–332). Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Kożyczkowska, A., Młynarczuk-Sokołowska, A. (2020). Kulturowe konteksty dzieciństwa. Szkice antropologiczno-pedagogiczne. Wydawnictwo Naukowe „Katedra”.
Kubinowski, D. (2012). Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia – Metodyka – Ewaluacja. Wydawnictwo Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Kvale, S. (2012). Prowadzenie wywiadów. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Lewowicki, T. (1994). Poczucie tożsamości narodowej młodzieży – stałość – zmienność. W: T. Lewowicki (red.), Poczucie tożsamości narodowej młodzieży. Studium z pogranicza polsko-czeskiego (s. 127–135). UŚ – Filia w Cieszynie.
Lewowicki, T. (1995). O badaniach społeczności pogranicza – od parcjalnych opisów ku elementom Teorii Zachowań Tożsamościowych. W: J. Nikitorowicz (red.), Edukacja mię- dzykulturowa. W kręgu potrzeb, oczekiwań i stereotypów (s. 13–27). Wydawnictwo „Trans Humana”.
Lewowicki, T. (2008). O podstawowych warunkach pomyślnej pracy nauczycieli w sytuacji wielokulturowości. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur i A. Szczurek-Boruta (red.), Praca nauczyciela w warunkach wielokulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego (s. 13–24). WEiNoE UŚ, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T. (2010). Nauczyciele w warunkach wielokulturowości – trudności i wyznacz- niki powodzenia. W: Z. Jasiński (red.), Szkoła i nauczyciele wobec problemów edukacji międzykulturowej (s. 19–42). INP UO.
Lewowicki, T. (2019). O pograniczu, tożsamości ludzi i edukacji humanistycznej. W: M. Sobecki, D. Misiejuk, J. Muszyńska i T. Bajkowski (red.), Człowiek pogranicza – wyzwania humanistycznej edukacji. Księga Jubileuszowa dedykowana Profesorowi Jerzemu Nikito- rowiczowi (s. 341–348). Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A. (red.). (2000). Szkoła na pograniczach. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E., Szczurek-Boruta, A. (red.). (2000). Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A., Grabowska, B. (red.). (2009). Społeczne uwarunkowania edukacji międzykulturowej. T. 2. Problemy praktyki oświatowej. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Ogrodzka-Mazur, E., Szczurek-Boruta, A. (red.). (2011). Edukacja międzykul- turowa – dokonania, problemy, perspektywy. Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Grabowska, B., Klajmon-Lech, U., Różańska, A. (2016). Sfery życia ducho- wego dzieci i młodzieży – studium z pogranicza polsko-czeskiego. T. 2. Religia i tolerancja religijna. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Lewowicki, T., Szczurek-Boruta, A., Szafrańska, A. (2017). Sfery życia duchowego dzieci, młodzieży i dorosłych – studium z pogranicza polsko-czeskiego. T. 4. O nauczycielach, ich spostrzeganiu świata społecznego i aktywności. Wydawnictwo Adam Marszałek.
Liberska, H. (2017). Koncepcja strukturacji i restrukturacji doświadczenia Tyszkowej. W: Trempała J. (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 113–115). Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Lipok-Bierwiaczonek, M. (1994). Więzi kulturowe pogranicza polsko-czeskiego (Śląsk Cieszyński, Śląsk Opawski, Raciborskie). Fundacja Przestrzeni Górnego Śląska.
Luthar, S.S., Cicchetti, D., Becker, B. (2000). The Construct of Resilience: A Critical Evaluation and Guidelines for Future Work. Child Development, 71(3), 543–562. Pobrano z: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1885202/
Luthar, S.S., Zelazo, L.B. (2003). Research on resilience: An integrative review. W: Resilience and Vulnerability: Adaptation in the Context of Childhood Adversities. (510–550). Cambridge University Press. https://doi.org/10.1017/CBO9780511615788.023
Masten, A.S., Obradović, J. (2006). Competence and resilience in development. Annals of the New York Academy of Sciences, 1094, 13–27. https://doi.org/10.1196/annals.1376.003
Miles, M. B., Huberman, A.M. (2000). Analiza danych jakościowych (tłum. S. Zabielski). Wydawnictwo „Trans Humana”.
Miluska, J. (2016). Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań. Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego „Minerwa”.
Modrzewski, J. (2004). Socjalizacja i uczestnictwo społeczne – studium socjopedagogiczne. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Modrzewski, J., Sipińska, D., Segiet, K., Krauze-Sikorska, H. (2020). Społeczny wymiar dzieciństwa. W: H. Krauze-Sikorska i M. Klichowski (red.), Pedagogika dziecka. Podręcznik akademicki (s. 267–286). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Nikitorowicz, J. (1995). Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa. Wydawnictwo „Trans Humana”.
Nikitorowicz, J. (2016). Znamienność (swoistość) tożsamości człowieka pogranicza. W: J. Miluska (red.), Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań (s. 31–42). Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego Uniwersytetu Szczecińskiego „Minerwa”.
Nowak, K. (red.). (1999). Śląsk Cieszyński u zarania polskiej i czechosłowackiej niepodległo- ści 1918–1920. Wydawnictwo Macierz Ziemi Cieszyńskiej.
Ogrodzka-Mazur, E. (2011). Rodzina i dziecko w otoczeniu wielokulturowym. Relacje mię- dzypokoleniowe i ich rola w przekazie wartości. W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur i A. Szczurek-Boruta (red.), Edukacja międzykulturowa. Dokonania, problemy, perspek- tywy (s. 15–71). WEiNoE, WSP ZNP w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek.
Panic, I. (red.). (2012). Dzieje Śląska Cieszyńskiego od zarania do czasów współczesnych. T. 4. Śląsk Cieszyński w okresie 1653–1848. Starostwo Powiatowe Cieszyn.
Pogranicze. (b.d.). Słownik języka polskiego PWN. Pobrano 26.11.2022 z: https://sjp.pwn.pl/sjp/pogranicze;2503270.html
Powiat cieszyński w liczbach. (b.d.). Polska w liczbach. Pobrano z: https://www.polskawlicz- bach.pl/powiat_cieszynski
Rubacha, K. (2008). Metodologia badań nad edukacją. Wydawnictwa Akademickie i Profe- sjonalne.
Sadowski, A. (1992). Pogranicze. Zarys problematyki. Pogranicze. Studia Społeczne, 1, 5–8. Sadowski, A. (2008). Pogranicze – pograniczność – tożsamość pograniczna. Pogranicze. Studia Społeczne, XIV, 17–29.
Są wyniki! Maturzyści z powiatu cieszyńskiego najlepsi w województwie śląskim! (2021, 6 lipca).
Strona internetowa powiatu cieszyńskiego. Pobrano 26.11.2022 z: https://www.po- wiat.cieszyn.pl/aktualnosci/sa-wyniki-maturzysci-z-powiatu-cieszynskiego-najlepsi-w- wojewodztwie-slaskim.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Alina Szczurek-Boruta
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
