Pięćdziesiąt lat socjologii morskiej w Polsce
DOI:
https://doi.org/10.34813/23coll2024Słowa kluczowe:
socjologia morska, polska gospodarka morska, historia socjologii, zawody morskie, morze jako przestrzeń społeczna, socjologia organizacjiAbstrakt
Socjologiczna refleksja nad problematyką morską charakteryzuje się obecnie pewnym rozproszeniem; prowadzona jest w różnych obszarach nauk społecznych. Część badań „nautycznych” znajduje się w obszarze socjologii pracy, socjologii organizacji czy socjologii zawodu. Są to wszystkie studia odno- szące się do kategorii „ludzi morza” (zawody morskie lub morska organizacja pracy). Inne analizy „nautyczne” bliższe są socjologii środowiskowej lub socjologii miasta. Należy tu zwrócić uwagę na liczne opracowania dotyczące miasta portowego. Wspólną cechą tych opracowań jest refleksja nad społecznym znaczeniem morza – jego wpływem na organizację życia jednostek i szerszych społeczności. Podkreśla się, że bliskość morza jest źródłem specyfiki społecznej. Ludzie morza (wraz z rodzinami), jak wynika z przeprowadzonych badań, różnią się od ludzi „lądu” (Woźniak, 1988, s. 295), podobnie jak miasta portowe różnią się (także w warstwie symbolicznej) od miast nie mających związku z morzem (Kowalewski, 2011). Na tle przeprowadzonych badań empirycznych pojawia się dyskusja o potrzebie stworzenia samodzielnej subdyscypliny socjologicznej, która zajmowałaby się wskazaną problematyką (relacjami między morzem a życiem społecznym). Jednak ani sama nazwa, ani jej przedmiot (z perspektywy socjologii światowej) nie są jeszcze jasno określone.
Nieco inaczej sytuacja ta wygląda w polskiej socjologii, gdzie można wyróżnić nautyczną subdys- cyplinę socjologiczną – socjologię morską. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie rozwoju tej subdyscypliny socjologicznej w Polsce – jej przedmiotu, głównych kierunków badawczych oraz kluczo- wych koncepcji teoretycznych, z uwzględnieniem właściwego (morskiego) kontekstu gospodarczego.
Bibliografia
Bryniewicz W. (2004). Geneza i dzieje socjologii morskiej. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Bryniewicz, W., Kolodziej-Durnas, A., Stasieniuk, Z. (2010). The Origins of Maritime Sociology and Trends of Its Development. Roczniki Socjologii Morskiej, XIX, 121–132.
Chojnowska, M., Królikowska, I. (2012). Czynnik ludzki – najsłabsze ogniwo systemu bezpieczeństwa życia na morzu. In: Testament RMS „Titanic” – 100 lat po tragedii (pp. 55–75). Wyższa Szkoła Administracji i Biznesu.
Chojnowska, M., Królikowska, I. (2013). Wychowanie morskie w działaniach Ligii Morskiej i Rzecznej. In: Z Ligą czy bez Ligii? 95 lat Ligii Morskiej i Rzecznej (7–24). Wydawnictwo JP.
Ciechorska-Kulesza, K. (2015). „Nowe” wsie nad wodą. Różnorodność działań zbiorowych na Mierzei i Żuławach Wiślanych. In: H. Podedworna, A. Pilichowski, W. Knieć (red.), Nowi sprawcy zmian społecznych na wsi (pp. 105–125). Wydawnictwo SGGW.
Dajczak, K. (2008). Przemysł stoczniowy w Polsce i na świecie. Prace Komisji Geografii Przemysłu, 10, 123–129.
Dulczewski, Z. (1973). Rybacy bałtyccy. Zagadnienie stabilizacji społeczno-zawodowej. PWN.
Durka, W. (2010). Socjologia szczecińska do 1990 roku. Przegląd Zachodniopomorski, 54, 71–82.
Elias, N. (2007.) The Genesis of the Naval Profession (edited by R. Moelker and S. Mennell). Dublin University College: Dublin Press/Dufour Editions.
GUS. (1969). Rocznik Statystyczny Gospodarki Morskiej 1945–68. Główny Urząd Statystyczny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.
GUS. (2018). Polska gospodarka morska 1918–2018. Urząd Statystyczny w Szczecinie.
Horobin, G. W. (1957). Community and Occupation in the Hull Fishing Industry. The British Journal of Sociology, 8(4), 343–356.
Janiszewski, L. (1967). Rybacy dalekomorscy. Studium socjologiczne. Wydawnictwo Instytutu Zachodniego.
Janiszewski, L. (1977). Socjologia morska. Wstęp informacyjny i bibliograficzny. Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Szczecinie.
Janiszewski, L. (1978). Koncepcja socjologiczna morskiej rzeczywistości społecznej. Przegląd Zachodniopomorski, 4.
Janiszewski, L. (1985). Socjologia morska jako nauka. Socjologia Morska, 1, 7–26.
Janiszewski, L. (1991). Morskie społeczności lokalne – propozycja badań socjologicznych. In: L. Janiszewski, R. Woźniak (red.), Morskie społeczności lokalne. Teoria i empiria (pp. 3–29). Uniwersytet Szczeciński.
Janiszewski, L. (1997). Autobiografia. In: T. Rzepa (red.), Historia Nauki Polskiej w Autobiografiach (t. IV). Seria Historia Socjologii Polskiej w Autobiografiach cz. II. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Janiszewski, L., Sosnowski, A. (1984). Socjologia morska. Wybór zagadnień. Ossolineum.
Kołodziej, A. (2015). O problemie wyodrębniania subdyscyplin socjologicznych. Status naukowy socjologii morskiej. Studia Maritima, 28, 275–293.
Kołodziej, A. (2019a). Marynarze floty transportowej w świetle studiów nad strukturą społeczną. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Kołodziej, A. (2019b). The Concept of Marinization by Ludwik Janiszewski – To Understand the Influence of the Sea. Cultural Interaction Studies of Sea Port Cities, 20, 159–179.
Kołodziej-Durnaś, A. (2019). The Changing Maritime Industry Sector in Poland: Organizational Field and Organizational Culture. Scientific Journal of Maritime Research/Pomorstvo, 33, 241–246.
Kołodziej-Durnaś, A., Kołodziej, A., Królikowska, I. (2021). Czas marynarzy. O postrzeganiu czasu w pracy na morzu. volumina.pl
Kołodziej-Durnaś, A., Sowa F., Grasmeier M.C. (Eds.) (2023). Maritime Professions. Brill.
Kołodziej-Durnaś, A., Sowa F., Grasmeier M.C. (Eds.). (2022). Maritime Spaces and Society. Brill.
Kowalewski, M. (2011). Mit miasta portowego jako atrakcja turystyczna. In: A. Michalak, A. Sakson, Ż. Stasieniuk (red.), Polskie Ziemie Zachodnie. Studia socjologiczne. Studia i Materiały nr 26. Instytut Zachodni.
Kozak, S. (1995). Wybrane problemy socjologiczne rodzin marynarzy i rybaków oraz studenckich rodzin marynarskich. Studia Gdańskie, 10, 53–62.
Królikowska, I. (2020). Między etatem a freelance – adaptacja zawodowa maritime security operatives – osób pracujących w krajach wysokiego ryzyka. Colloquium, 4, 125–141.
Królikowska, I. (2022). Załoga statku morskiego jako wielokulturowe środowisko pracy w opiniach polskich oficerów. Wyzwania dla edukacji międzykulturowej. Akademia Marynarki Wojennej.
Królikowska, I., Męczkowska-Christiansen, A. (2018). Edukacyjne doświadczenia kobiet-marynarzy w kontekście praktyk morskich. Colloquium, 4, 71–88.
Matejko, A. (1964). Socjologia ludzi morza. Tygodnik Morski, 34, 36.
Męczkowska-Christansen A., Królikowska, I. (2019). Perspectives on Women at Sea in the Light of Female Seafarers’ Experience. Challenges for Maritime Education. Colloquium, 4, 113–128.
Milian L. (1974). Zawód marynarza floty transportowej. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Morskiej.
Nadolski, J. (1964). Socjologia morska. Wykorzystać bazę naukowo-badawczą. Tygodnik Morski, 39.
Nikołajew, J. (1994). Stan i perspektywy badań nad zawodem rybaka dalekomorskiego. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 56(1), 125–129.
Nikołajew, J., Leśniewska, G. (2013). Dzieje gospodarki morskiej od walki o polskie granice morskie aż do Unii Europejskiej. Edukacja Humanistyczna, 2(29), 121–139.
Olchowy T. (1969). Podstawowe procesy i etapy kształtowania się świadomości społeczno-zawodowej marynarzy. In. L. Janiszewski (red.), Ludzie morza (pp. 73–93). Instytut Zachodnio-Pomorski w Szczecinie.
Pessel, W.K. (2022). When the sea comes to the city. The case of Polish port Elbląg. In: A. Kołodziej-Durnaś, F. Sowa, M.C. Grasmeier (Eds.), Maritime Spaces and Society (pp. 108–127). Brill.
Polańska, A. (1965). Zawód rybaka morskiego w Polsce. Wydawnictwo Morskie.
Putnam, R. (2008). Samotna gra w kręgle: upadek i odrodzenie wspólnot lokalnych w Stanach Zjednoczonych. Wydawnictwa Akademicki.
Rancew-Sikora, D. (2011). Lokalność czy ulokalnienie spraw morza na przykładzie sytuacji społeczności rybackich. In K. Ciechorska-Kulesza, R. Kossakowski, P. Łuczeczko (red.), Kultura solidarności. Socjologiczno-antropologiczne analizy kulturowego dziedzictwa „Solidarności” (pp. 281–305). Wydawnictwo Orbis Exterior.
Rancew-Sikowa, D. (2010). Społeczno-symboliczne znaczenie morza. Studia, 3(198), 133–161.
Sitek, E. (1969). Obserwacje z rejsów morskich. Psychospołeczne aspekty zawodu marynarza. In: L. Janiszewski (red.), Ludzie morza (pp. 95–110). Instytut Zachodnio-Pomorski w Szczecinie.
Sowa, F., Kołodziej-Durnaś, A., (2015). A short introductory note on maritime sociology. In: S. Lessenich (Hg.), Routinen der Krise – Krise der Routinen: Verhandlungen des 37. Kongresses der Deutschen Gesellschaft für Soziologie in Trier 2014. Universität Trier.
Stasieniuk, Ż. (2009). Zbiorowość marynarzy w procesie zmian społecznych. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
Sztumski, J. (1971). Socjologia morska. Kultura i Społeczeństwo, 15(1), 217–221.
Tönnies, F. (1897a). Der Hamburger Strike von 1896/97. In: H. Braun (Hg.), Archiv für soziale Gesetzgebung und Statistik. Zeitschrift zur Erforschung der gesellschaftlichen Zustände aller Länder (673–720). Heymanns,
Tönnies, F. (1897b). Hafenarbeiter und Seeleute in Hamburg vor dem Strike 1896/97. In: H. Braun (Hg.), Archiv für soziale Gesetzgebung und Statistik. Zeitschrift zur Erforschung der gesellschaftlichen Zustände aller Länder (pp. 173–238). Heymanns.
Tunstall, J. (1972). The fisherman – The sociology of an extreme occupation (3rd edn.). McGibbon & Kee Ltd.
Woźniak, R. (1988). Nowe zakresy badań socjologii morskiej w Polsce. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 3, 295–314.
Woźniak, R. (2016). Rodowody socjologii Pomorza Zachodniego w zarysie. Annals of Marine Sociology, XXV, 44–66.
Wróbel, K., Frankowski J. (2016). Fall and Rise of Polish Shipbuilding Industry. The International Journal on Marine Navigation and Safety of Sea Transportation, 10(1), 151–156.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Arkadiusz Kołodziej, Agnieszka Kołodziej-Durnaś , Iwona Królikowska
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
