PROBLEMATYKA DZIECKA I DZIECIŃSTWA NA ŁAMACH WYBRANYCH CZASOPISM RODZINNYCH Z XIX WIEKU
DOI:
https://doi.org/10.34813/24coll2023Słowa kluczowe:
dziecko, dzieciństwo, prasa rodzinna, „Opiekun Domowy”, „Dziennik Domowy", XIX wiek, wychowanieAbstrakt
Dokonane w tekście ustalenia mają charakter historyczno-pedagogiczny. Przedmiotem badań uczyniono problematykę dziecka i dzieciństwa, podejmowaną na łamach wybranych czasopism rodzinnych, wydawanych na terenie ziem polskich w XIX wieku. Ukazane zostaną obszary zainteresowania publicystów pism rodzinnych dzieckiem oraz rodziną, jako jego naturalnym środowiskiem wychowawczym. Podstawą źródłową analiz są dwa czasopisma o charakterze rodzinnym – poznański Dziennik Domowy, publikowany w latach 1840–1847, a także wydawany w Warszawie Opiekun Domowy z lat 1865–1876. Dyskurs, który toczył się na łamach obu pism w zakresie wychowania dziecka, odzwierciedlał ówczesną wiedzę pedagogiczną, medyczną, psychologiczną w tym zakresie i ukazywał rosnące zainteresowanie tą problematyką. Obejmował zagadnienia związane z rolami wychowawczymi członków rodziny wobec dziecka, jego wychowaniem moralnym i religijnym, fizycznym i zdrowotnym, kwestią organizacji nauczania domowego oraz pedagogizacją rodziców i wychowawców.
Bibliografia
Dziennik Domowy (dalej DD)
A. K. (1840, 14 czerwca). Dwa oświadczenia na artykuł o rozumie i oświacie kobiet (nade- słane do „Dziennika Domowego”). DD, 24, 189–191.
Artykuł wstępny. (1843, 8 listopada). DD, 23, 177–178.
Artykuł wstępny. (1844, 17 stycznia). DD, 2, 9–10.
Artykuł wstępny. (1844, 10 kwietnia). DD, 8, 57–58.
Artykuł wstępny. (1844, 24 kwietnia). DD, 9, 65–66.
Artykuł wstępny. (1845, 12 maja). DD, 10, 73–74.
Artykuł wstępny. (1845, 14 listopada). DD, 24, 185.
Artykuł wstępny. (1847, 1 listopada). DD, 22, 169.
Hartowanie ciała. (1840, 1 kwietnia). DD, 13, 101–102.
K. (1840, 4 listopada). Uwagi pod względem zdrowia. O puszczaniu krwi. DD, 44, 349–351.
K. Ł...a (1844, 25 września). Dzisiejsze stanowisko kobiety i potrzeba jego reformy. DD, 20, 155–158; (1844, 9 października). DD, 21, 163–166.
K. z T. H. (1840, 22 kwietnia). O moralności kobiet. DD, 16, 123–125.
Leszek. (1843, 6 grudnia). Mały Tadzio. Elementarzyk dla grzecznych chłopczyków. DD, 25, 198–199.
Libelt, K. (1841, 6 stycznia). O emancypowaniu się stosunków familijnych. DD, 1, 4–6; (1844, 26 maja). DD, 11, 87–89.
Libelt, K. (1841, 7 lipca). Pomysły o wychowaniu ludów. DD, 14, 112–114.
Libelt, K. (1842, 5 stycznia). Rozwijanie się stosunków familijnych. DD, 1, 5–8; (1844, 2 marca).
DD, 5, 39–41; (1844, 16 marca). DD, 6, 48–50.
O błędach w wychowaniu dzieci. (1840, 24 czerwca). DD, 25, 197–198.
O instynkcie człowieka określania władz duszy. (1845, 28 kwietnia). DD, 9, 68–70; (1845, 12
maja). DD, 10 s. 77–79.
O karmieniu i zdrowiu dzieci. (1840, 8 kwietnia). DD, 14, 110–112.
O rozumie i oświacie kobiet. (1840, 18 marca). DD, 11, 84–86.
O sposobie leczenia krupy (croup). (1840, 7 października). DD, 40, 318–319.
O ważności ćwiczenia ciała płci żeńskiej. (1841, 3 lutego ). DD, 3, 24–25.
O wpływie kobiet na życie spółczesności. (1840, 8 stycznia). DD, 1, 5–7; (1840, 15 stycznia). DD, 2, 13–15.
Pierś (1843, 7 czerwca). DD, 12, 94–95.
Przeczyszczanie powietrza w pokojach. (1840, 24 czerwca).W: Sposoby domowe ku wygodzie i pożytkowi. DD, 25, s. 198–199.
Przypadłości żołądka. (1840, 25 marca). W: Rozmaitości, DD, 12, 94–96.
Rozmaitości. (1847, 20 września). DD, 19, 151–152.
Sen i bezsenność. (1840, 22 kwietnia). DD, 16, 125–126.
Stellera środek przeciw zapaleniu oczu. (1840, 24 czerwca). W: Sposoby domowe ku wygodzie i pożytkowi. DD, 25, 199.
Sztuka przedłużania życia ludzkiego. (1840, 15 kwietnia). DD, 15, 119–120.
Środek niezawodny przeciw bólowi zębów. (1840, 24 czerwca). W: Sposoby domowe ku wygodzie i pożytkowi. DD, 25, 198.
Środek przeciw sparzeliźnie. (1840, 1 lipca). W: Sposoby domowe ku wygodzie i pożytkowi. DD, 26, 206.
T. (1843, 6 grudnia). Kobieta i rozsądek. DD, 25, 196–198; (1843, 20 grudnia). DD, 26, 204–206. Wyborny proszek na kaszel i chrypkę (1840, 29 lipca). W: Sposoby domowe ku wygodzie i pożytkowi. DD, 30, 238. Z francuskiego pani Aime Martin, tłumaczenie Więckowskiego (1844, 23 października).
Matka – pierwszy i prawdziwy nauczyciel dzieci. DD, 22, 171–173.
Opiekun Domowy (dalej OD)
Al. G. (1872, 8 maja). Sprawy dziecinne. OD, 19, 145–148.
Aspis, B. (1871, 15 listopada). Od Redakcji. OD, 46, 361–362.
Biblioteczka domowa. (1872, 26 czerwca). OD, 26, 207–208.
Celichowski, A. (1875, 16 września). Nauczanie elementarne. OD, 37, 584–586; (1875, 23 września). OD, 38, 602–604; (1840.09.30). OD, 39, 618–619.
Celichowski, A. (1876, 27 kwietnia). Korepetytorowie w naszym wychowaniu młodzieży męskiej.OD, 17, 270–273.
Celichowski, A. (1876, 6 lipca). Niektóre uwagi pedagogiczne ze stanowiska elementarnego.OD, 27, 422–424.
Cholera. (1866, 22 sierpnia). OD, 34, 271.
Choroba trychnin. (1866, 28 lutego). OD, 9, 71.
Czystość izb szkolnych. (1869, 27 października). OD, 43, 343–344.
Czytanie arcydzieł. (1873, 17 grudnia). OD, 51, 401–403.
Ćwiczenia szkolne dzieciom do odrabiania w domu zadawane. (1872, 9 czerwca). OD, 25, 198–199; (1840, 26 czerwca). OD, 26, 204–205.
D. Lich... (1873, 2 stycznia). O wykształceniu w dzieciach poczucia prawa. OD, 1, 5–6.
Dla matek. Ogólne uwagi o chorobach i o pielęgnowaniu chorych dzieci (1873, 2 lipca). OD, 27, 212–213; (1873, 9 lipca). OD, 30, 237–238; (1873, 16 lipca). OD, 31, 244; (1873, 23 lipca). OD, 32, 251–252.
Dom i szkoła. (1872, 22 maja). OD, 21, 161–163.
E. B-a. (1873, 1 października). Nauczycielstwo matek. OD, 40, 313–315.
F. K. (1873, 12 lutego). O przyzwyczajaniu dzieci do pracy. OD, 7, 53–54.
Falkiewicz, L. (1871, 18 października). O temperamentach dzieci. Odczyty publiczne miane
w Krakowie. OD, 42, 332–333; (1871, 25 października). OD, 43, 339–341; (1871, 6 grudnia). OD, 49, 389–390; (1871, 27 grudnia). OD, 52, 416; (1872, 10 stycznia). OD, 2, 11–12; (1872, 24 stycznia). OD, 4, 27–28; (1872, 7 lutego). OD, 6, 41–43; (1872, 14 lutego). OD, 7, 50–51; (1872, 21 lutego). OD, 8, 60–61.
Falkiewicz, L. (1871, 20 grudnia). Groźna gwiazdka Wigilii Bożego Narodzenia. W: Dodatek Dzieciom swoich czytelników „Opiekun Domowy” na gwiazdkę. OD, 51, 409–412.
Falkiewicz, L. (1872, 13 marca). Kilka słów o kierunku wychowania. OD, 11, 82–84.
Feliks. (1870, 17 października). Kilka uwag o wychowaniu dzieci. OD, 43, 461–463.
Gawarecki, Z. (1865, 12 lipca). Praca i oszczędność. OD, 28, 223–224.
Gawarecki, Z. (1866, 23 września). O marnotrawstwie czasu. OD, 39, 310–311.
Głowacki, A. (1875, 04 lutego). Jak należy rozwijać umysł dziecka? OD, 5, 74–75; (1875, 18 lutego). OD, 7, 104–105.
Gumowski, F. (1871, 14 czerwca). Od Redakcji. OD, 24, 185–186.
Gwiazdki i kolędy. (1870, 18 grudnia). W: Rozmaitości, OD, 52, 540.
I. Z. (1876, 6 stycznia). Wady w dzieciach i sposoby ich usuwania. OD, 1, 3–6.
Jeleński, J. (1874, 4 marca). Czytelnie dziecinne. OD, 9, 65–66.
Jeske, A. (1872, 31 stycznia). Udział rodziców w wychowaniu dziatek przed rozpoczęciem nauki elementarnej. OD, 5, 33–34.
Kamiński, M. (1868, 10 czerwca). Guślarskie sposoby leczenia. OD, 23, 177–179.
Kamiński, M. (1868, 6 września). Pierwszy dar Froebla. OD, 36, 288.
Kosmowski, W. (1874, 2 września). O stołach i ławkach szkolnych. Urywek z higieny szkolnej. OD, 35, 285–286; (1874, 9 września). OD, 36, 294; (1874, 16 września). OD, 37, 299–300; (1874, 23 września). OD, 38, 302–303.
Książki dla dzieci. (1873, 30 grudnia). OD, 52–53, 409–410.
Listy o wychowaniu. (1876, 6 lipca). OD, 27, 424–426.
Łukowski, W. S. (1872, 27 czerwca). O wyborze pokarmu dla niemowląt i dzieci. OD, 26,
; (1872, 3 lipca). OD, 27, 215; (1872, 17 lipca). OD, 29, 231–232; (1872, 24 lipca). OD, 30, 238–239; (1872, 31 lipca). OD, 31, 246–247.
M. K. (1868, 19 sierpnia). Słówko o początkowym nauczaniu. OD, 33, 258–259. Machczyńska, A. (1870, 23 marca). Nauczycielki domowe. OD, 12, 118–119.
Majewski, S. (1870, 25 czerwca). O gimnastyce. OD, 25, 297–300.
Małe dzieci. (1874, 14 października). OD, 41, 321–323; (1874, 21 października). OD, 42, 329–331.
Nakęski, Ad. N. (1868, 19 lutego). Gimnazjum i gimnastyka. OD, 7, 54–55.
Nasze podręczniki do nauki historii powszechnej. (1875, 25 listopada). OD, 47, 715–717. Nauka czy zabawa. (1874, 10 czerwca). OD, 23, 188–189.
Nowa kolęda. (1866, 31 grudnia). W: Rozmaitości, OD, 53, 419.
O zimnicy. (1865, 11 stycznia). OD, 2, 12–14.
Ochorowicz, J. (1872, 7 lutego). Gawędy Psychologiczne. OD, 6, 43–44; (1872, 21 lutego). OD, 8, 58–59.
Ochorowicz, J. (1874, 18 listopada). Szkoła ze stanowiska metody froeblowskiej. OD, 46, 364;
(1874,25 listopada). OD, 47, 373; (1874, 1 grudnia). OD, 48, 381–382. Ogrody froeblowskie. (1868, 11 stycznia). OD, 32, 248–251.
Płuchowicz, Wł. (1872, 3 kwietnia). O nauczaniu początkowym. OD, 14, 105–107; (1872, 10 kwietnia). OD, 15, 118–119; (1872, 17 lutego). OD, 16, 123–125; (1872, 24 kwietnia). OD, 17, 134–135; (1872, 1 maja). OD, 18, 140–141; (1872, 8 maja). OD, 19, 150–151.
Powieści dla młodzieży. (1866, 28 listopada). W: Rozmaitości, OD, 48, 383. Prusinowski J. (1869, 25 sierpnia). Słówko o wartości czasu. OD, 34, 265–267. Przepis na zapalenie oczów (1865, 2 listopada). OD, 44, 355–356. Przyborowski W. (1870, 12 stycznia). O czytaniu książek, OD, 2, 10–11. Rodzice i nauczycielki (1872, 3 lipca). OD, 27, 209–211.
Rozmaitości (1865, 28 czerwca). OD, 26, 208.
Słowo w swoim czasie (1867, 31 lipca). OD, 31, 244–245.
Sprawy wychowania (1875, 20 maja). OD, 20, 311–312.
Stanisławowski O. (1870, 20 sierpnia). Zagraniczne wychowanie naszych paniczów. OD, 33, 369–372.
T. Z. (1875, 9 września). Kara i nagroda w wychowaniu. OD, 36, 572–573; (1875, 16 września).OD, 37, 586–588.
Wiązanka. (1871, 12 kwietnia). OD, 15, 119–120.
Wybór nauczycieli domowych. (1874, 11 listopada). OD, 45, 353–355.
Zofia z Brzozówki. (1869, 17 czerwca). Miłość macierzyńska. OD, 24, 185–187.
Zofia z Brzozówki. (1870, 9 lutego). Oszczędność. OD, 6, 49–51.
Zofia z Brzozówki. (1869, 21 lipca). Słówko o nauczycielkach. OD, 29, 225–227; (1869, 28lipca). OD, 30, 234–235.
Żdzarska, J. (1871, 26 kwietnia). O pisaniu powiastek dla dzieci. OD, 17, 129–131. Żona i matka. (1873, 7 maja). OD, 19, 145–147.
Opracowania
Burke, P. (2012). Historia kulturowa. Wprowadzenie (tłum. J. Hunia). Wydawnictwo Uniwer- sytetu Jagiellońskiego.
Hajkowska, M. (2015). Wychowanie dzieci i młodzieży na łamach „Opiekuna Domowego” (1865–1876). W: R. Bednarz-Grzybek, M. Hajkowska (red.), Problemy opiekuńczo-wy- chowawcze w polskim czasopiśmiennictwie: przeszłość i teraźniejszość (s. 55–70). Wydawnictwo UMCS.
Jackowska, K. (2010). Problematyka edukacji i wychowania dziewcząt w świetle poznań- skiego „Dziennika Domowego”. W: I. Michalska, G. Michalski (red.), Czasopiśmiennictwo XIX i początków XX wieku jako źródło do historii edukacji (s. 111–124). Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Jakubiak, K. (2004). Modele rodziny jako środowiska wychowawczego wypracowywane i upowszechniane w polskim piśmiennictwie pedagogicznym i rodzinnym drugiej połowy XIX i XX wieku. W: K. Bartnicka (red.), Historia, społeczeństwo, wychowanie: księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Józefowi Miąso (s. 11–18). Wyższa Szkoła Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora.
Jakubiak, K. (2003). Wzorzec rodziny i idee wychowania rodzinnego dziecka wypracowy- wane i propagowane na łamach „Kroniki Rodzinnej” i „Opiekuna Domowego” w drugiej połowie XIX wieku. W: Z. Ruta, R. Ślęczka (red.), W służbie szkoły i nauki: księga poświęcona Profesorowi Czesławowi Majorkowi (s. 315–324). Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
Jakubiak, K. (2013). Stan badań nad nauczaniem domowym dzieci polskich od XVIII do po- czątków XX wieku w polskiej historiografii. Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce, 8(30/4), 13–30.
Jakubiak, K. (2014). XIX-wieczne wzorce polskiej rodziny i wychowania rodzinnego dziecka oraz ich oświeceniowe inspiracje. W: K. Dormus, B. Popiołek, A. Chłosta-Sikorska,
R. Ślęczka (red.), Komisja Edukacji Narodowej: kontekst historyczno-pedagogiczny (s. 359–370). Wydawnictwo Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Pedagogicznego im. KEN w Krakowie, seria: „Biblioteka Współczesnej Myśli Pedagogicznej”, t. III.
Jakubiak, K., Nawrot-Borowska, M. (2017). Poznański „Dziennik Domowy” (1840–1847) – pierwsze polskie czasopismo rodzinne – o wychowaniu. W: E. Głowacka-Sobiech, K. Kabacińska-Łuczak (red.), Wielkopolska i Wielkopolanie w dziejach polskiej eduka- cji: Księga Jubileuszowa z okazji 50-lecia Zakładu Historii Wychowania na Uniwersyte- cie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (s. 449–474). Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Jakubiak, K., Nawrot-Borowska, M. (2019). Czasopismo dla rodzin „Opiekun Domowy” (1865–1876) – o rodzinie i wychowaniu. Wychowanie w Rodzinie, XXI(2), 17–54. http://doi.org/10.34616/wwr.2019.2.017.054
Jakubiak, K., Nawrot-Borowska, M. (2021). Dziecko i dzieciństwo na ziemiach polskich w źródłach narracyjnych i ikonograficznych z drugiej połowy XIX i początku XX wieku. Wy- dawnictwo Adam Marszałek.
Jakubiak, K., Nawrot-Borowska, M. (2020). Przegląd najnowszych badań nad dziejami dziecka i dzieciństwa na ziemiach polskich (ze szczególnym uwzględnieniem lat 1795– 1939). W: K. Jakubiak, R. Grzybowski (red.), Rodzina i dziecko w zmieniającym się świecie. Perspektywa historyczna i pedagogiczna (s. 11–54). Wydawnictwo Adam Marszałek.
Jedynak, B. (1996). Obyczaje domu polskiego w czasach niewoli 1795–1918. Agencja Wydawniczo-Handlowa AD.
Lutyńska, K. (1956). Ideologia czasopism rodzinnych Królestwa Polskiego w latach 1860– 1880. Przegląd Nauk Historycznych i Społecznych, VII, 289–329.
Pleśniarski, B. (1962). Poglądy Wielkopolan na sprawy wychowawcze i oświatowe w świetle prasy Wielkiego Księstwa Poznańskiego 1814–1847. Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Inne
Dom. (1885). W: J. T. Lubomirski. E. Stawiski, S. Przystański i J. K. Plebański, Encyklopedia
wychowawcza. (t. III, s. 283–292). Gebethner i Wolff.
Pobrania
Opublikowane
Numer
Dział
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Monika Nawrot-Borowska, Krzysztof Jakubiak
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
