Diagnostyka edukacyjna we współczesnym systemie szkolnym. Pomiar i ocenianie wzrostu kapitału ludzkiego uczniów Część II: metodologia i reguły

Abstrakt

Paradygmaty rozwojowe, bardziej cenione w diagnostyce edukacyjnej niż paradyg-maty interwencyjne, wymagają stosowania skal pionowych, rozciągniętych w czasie, i szaco-wania wartości dodanej jako postępu osiągnięć ucznia lub grupy uczniów w pewnym okresie. Tę wartość można przedstawić w surowych wynikach testu, centylach, staninach, równoważ-nikach klasy lub jednostkach probabilistycznej skali „teta”. Równoważniki klasy to średnie liczby lat i miesięcy nauki potrzebne do uzyskania danego poziomu osiągnięć. Łatwo je obliczyć, lecz mogą być mylące. Laicy chcieliby przesu-wać uczniów odpowiednio w górę lub w dół drabiny szkolnej, co zrujnowałoby system eduka-cyjny. Znacznie bardziej statystycznie wyrafinowana jest teoria wyniku zadania (IRT), oparta na oszacowaniu zależności wyniku zadania od właściwości stanowiącej zmienną ukrytą. IRT może być stosowana do zadań testów umysłowych, pozycji kwestionariuszy, kategorii obserwacyjnych i nawet do informacji biograficznych. Najsilniej wpływową zmienną kontekstową w diagnostyce edukacyjnej jest pozycja społeczno-ekonomiczna rodziny, warunkująca zarówno aspiracje edukacyjne młodzieży, jak też wyniki egzaminów szkolnych. Dwa dalsze zjawiska związane z kształceniem szkolnym stanowią: bezradność intelektualna, wywołana systematycznym niepowodzeniem w uczeniu się jednego lub więcej przedmiotów szkolnych, i wyuczona jednostronność, wynikająca z pragnienia zdobycia i utrzymania pozycji najlepszego ucznia. Większość systemów edukacyjnych dąży do wyrównywania szans edukacyjnych każdego dziecka, zmniejszania różnic między najlepszymi i najsłabszymi uczniami oraz do tego, by „żadne dziecko nie zostawało w tyle”. Te słuszne politycznie idee nie ostają się jed-nak wobec psychologicznego prawa efektu wachlarzowego w postaci wzrostu wariancji osią-gnięć wraz ze wzrostem ich średniej w danej populacji.